ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ ރަސްމީގެކޮޅު "މުލީއާގެ"އަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެހެން އެއްވެސް ގެއަކަށް ނުލިބޭފަދަ ޝަރަފަކާއި ފަޚުރެއް ލިބިފައިވާ ގަނޑުވަރެކެވެ. މިއީ ރާއްޖޭގައި މިހާރު ފެންނަން ހުރި އާސާރީ ގެތަކުގެ ތެރެއިންވެސް އެފަދަ ދެވަނައެއްނެތްފަދަ ބިނާއެކެވެ. މުލީއާގެއަށް މިއަދު ގަރުނެއްވެގެންދާއިރު، މި ގަނޑުވަރުގެ ތާރީޚާއި ޚާއްސަކަން މިއަދުގެ ޖީލަށް އެނގުން މުހިއްމެވެ.
މުލީއާގެއަށް އެންމެ ފުރަތަމަ ކިޔާފައިވާ ނަމަކީ މުލީގެއެވެ. އެއީ ގާތްގަނޑަކަށް މީގެ 400 އެއްހާ އަހަރު ކުރިން ފެށިގެން ކިޔެމުން އައި ނަމެކެވެ. މުލީގެއަކީ މުލީ މުޙައްމަދު މަނިކުގެ ގެއެވެ. މިއީ މާލޭ މެދުޒިޔާރަތުގެ ދެކުނު ހުޅަނގަށް އޮތްގޯތީގައި ގާފޮޅުމަތީގައި މެއްލަޖަހާ، ދުނބުރި ދަނޑިން ބިތްގަތައި ފަނުން ބިތްބައްދައި، ފުރާޅުގައި ފަންލާފައިވާ ގެއެއްކަމުގައި ބުނެވެއެވެ. މިގޯތި ވާރުތައިން މުލީގޭ ދޮންހަސަން މަނިކުފާނު ނުވަތަ ފަހުން މަޝްހޫރު ދޮންބަންޑާރައިންނަށް މިލްކުވެ، އެމަނިކުފާނުގެ ދަރި މިނިމިނިންކުރެ އިބްރާހީމް ނޫރައްދީން ބަންޑާރައިންނަށް ވެޔޮގޭ މަނިއްޕުޅުގެ ބަނޑުފުޅުން ލިބިވަޑައިގަތް ދޮށީ މަނިއްޕުޅާއި މެދުގޮމަޔާއި ދޮންގޮމަޔާއި، މި ތިން ބޭފުޅުންކުރެއް ދޮށީ މަނިއްޕުޅަށް ހިބައިން ލިބިވަޑައިގަތެވެ.
އެއީ އަލްސުލްތާން މުހައްމަދު ޝަމްސުއްދީން އޭގެ ކުރިން މުލީގޭ މަނިއްޕުޅެވެ. ޝަމްސުއްދީން ވަނީ ދެފަހަރެއްގެ މަތިން ރާއްޖޭގެ ރަސްކަންކުރައްވާފައެވެ. މުހައްމަދު ޝަމްސުއްދީނަށް 1903 ވަނަ އަހަރު ދެވަނަ ފަހަރަށް ރަސްކަން ލިބިވަޑައިގަތްއިރު، ދެ އަނބިކަނބަލުން ތިއްބެވިއެވެ. ދޮށީ އަނބިކަނބަލަކީ ކަޅުހުރާގޭ ޢަލީ ބޮޑުސީދީގެ ސިއްތި ދީދީއެވެ. އެކަމަނާގެ ބަނޑުފުޅުން 1901 ވަނަ އަހަރުގައި ހަސަން އިއްޒުއްދީން ލިބިވަޑައިގަތެވެ. އޭރު ރާއްޖޭގެ ވަލީއަހުދުގެ ގޮތުގައި ހުންނެވި އިއްޒުއްދީން ސިލޯނުގެ ރޯޔަލް ކޮލެޖުގައި ކިޔަވާ ވިދާޅުވާން ހުންނަވަނިކޮށް، އެމަނިއްޕުޅަށް މާލޭގައި ގަނޑުވަރެއް ބިނާކޮށްދެއްވުމަށް ޝަމްސުއްދީން ރަދުން ނިންމެވީ 1914 ގައެވެ.
އެގޮތުން މުލީގެ ހުރި ކޮށިން މެދު ޒިޔާރަތުގެ ދެކުނުން އެ ޒިޔާރަތާއި އިންކޮށް، ވަރަށް ބޮޑު ބިމެއް ނެންގެވުމަށްފަހު، އެ ސަރަހައްދުގައިވާ 5 ގެއަކާއި، ގޮނޑުނަގައި، 4 ބިއް ބައްދާ ހުޅަނގުން އިސްކަންދަރު މުންނާރާއި ހަމައަށް މިންކުރެއްވިއެވެ. އަދި "ހެންވޭރު ގަނޑުވަރު" ނަމުގައި އެތަން ބިނާކުރަން ފެށުނީ ހިޖްރީގޮތުން 14 ރަބީޢުލްއައްވަލް 1332 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. އެއީ 10 ފެބްރުއަރީ 1914 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. ގަނޑުވަރުގެ ބިންގާއަޅާފައިވަނީ ސައްޔިދު މޫސާ ފާމުދޭރި ކިލޭގެފާނުގެ އިރުވަރުގައެވެ.
މި ފެންވަރުގެ ގަނޑުވަރެއް ބިނާކުރުމުގެ ޤާބިލުކަން ދިވެހިންގެ ކިބައިގައި އެދުވަސްވަރު ނެތުމާއެކު، ދައުލަތުގެ ހަޒާނާ އިން ހޭދަކުރައްވައިގެން، އަތިރީގޭ އަހުމަދު ދޮށިމޭނާ ކިލެގެފާނު އިސްކޮށް ހުންނަވާ، މި ގަނޑުވަރު ބިނާކުރުމުގެ މަސައްކުރައްވާފައި ވަނީ ސިލޯނުން އާކިޓެކްޗަރުންނާއި މަސައްކަތްތެރިން ގެންނަވައިގެންނެވެ. އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ޝާހީ ގަނޑުވަރުތައް އަސްލަކަށް ބަލައިގެން މި ގަނޑުވަރު ފަރުމާކޮށްފައި ވަނީ އޭރު ސިލޯނުގައި ހުރި އެންމެ މަތީފަންތީގެ ގެތަކާއި ދާދި އެއްގޮތަށެވެ. ގަނޑުވަރުގައި ބޭނުންކޮށްފައިވާ ދޮރުފަތްކޮޅުތަކާއި، ޖާލިތަކާއި މިނޫންވެސް ލަކުނޑީގެތަކެތި ގެނެސްފައިވަނީ ސިލޯނުންނެވެ. އަދި މަސައްކަތް ނިންމުމަށްފަހު ގަނޑުވަރަށް ބޭނުންވާ ފަރުނީޗަރުތަކާއި، ޒީނަތްތެރިކުރުމުގެ ހުރިހާތަކެއްޗެއް ގެނެސްފައިވަނީ ސިލޯނާއި، އިންޑިއާއިންނެވެ. މި ގަނޑުވަރުގެ މައިގެކޮޅުގެ މަސައްކަތް އެއްކޮށް ނިންމައި، ޙާއްސަ މާލޫދެއް ކިޔުމަށްފަހު، ގަނޑުވަރު ހުޅުވާފައިވަނީ 14 ރަބީޢުލްއައްވަލް 1338 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. މީލާދީން އެއީ 7 ޑިސެމްބަރ 1919 ވަނަ އަހަރެވެ.
މި ގަނޑުވަރުގެ ހައިބަތާއި ޝާނާއި ޝައުކަތު އެންމެ ބޮޑަށް ފެނިގެންދަނީ ގަނޑުވަރުގެ އެތެރޭގެ ފާރުތަކުގައިވާ ކެނޑުންތަކާއި، ފަންގިފިލާގައި ހުރި ފަރުމާކުރުންތަކާއި، ދޮރުތަކުންނެވެ. އިއްޒުއްދީން ސިލޯނުން ކިޔަވައި ވިދާޅުވުމަށްފަހު އެނބުރި މާލެވަޑައިގެން، ފުރަތަމަ ބޮޑުގަނޑުވަރުގައި ހުންނަވައި، އެ މަނިއްޕުޅު ހިތްހަމަޖެހޭގޮތަށް ހެންވޭރު ގަނޑުވަރުގެ އިންތިޒާމްތައް ހަމަޖެހޭވަރުވުމުން އެގަނޑުވަރަށް ވަޑައިގަތީ 1920 ވަނަ އަހަރުގެ ތެރޭގައެވެ. އެ މަނިއްޕުޅު ރާއްޖޭގެ ވަލީއަހުދެއްގެގޮތުގައި ގަނޑުވަރުގައި އުޅުއްވި 14 ވަރަކަށް އަހަރުގެ ތެރޭގައި، އެތަން ވެފައިވަނީ މާލޭގައި އޭރު އެންމެ ފޯރިގަދަ އެއްތަނަށެވެ. ނަމަވެސް ޝަމްސުއްދީނަށް ފަހު ދިވެހި ތަހުތުގައި ރެދަލި ކުރައްވަން ހުންނެވި ބޭފުޅާގެ އުޅުއްވުމާ މެދު އަތިރީގޭ ބޭފުޅުން ހިތްޕުޅާނުވެ، އިއްޒުއްދީނަށް ރަސްކަމަށް ވަޑައިނުގެންނެވޭނެހެން އޭރުގެ ބޮޑުވަޒީރު ހަސަން ފަރީދު އިސްވެހުންނަވައި ޝަމްސުއްދީން ރަދުން އަޒުލުކުރައްވައި، އެމަނިކުފާނާއި ދަރިކަލުން އިއްޒުއްދީން 21 މެއި 1936 ގައި ފުވައްމުލަކަށް އަރުވާލެވުނެވެ.
އެ ހިސާބުން ހެންވޭރު ގަނޑުވަރު ދައުލަތަށް ނަގައި، ބޮޑުގަނޑުވަރު ފިޔަވައި ދެން ހުރި ހުރިހާ ގަނޑުވަރުތަކެއް އުވާލުމާއެކު، ގަނޑުވަރުގެ ނަން މުލީގޭގޭގެ އާގޭގެ ގޮތުގައި "މުލީއާގެ" މިނަމަށް ބަދަލުކުރައްވާފައިވަނީ 1939 އަހަރުގައެވެ. އޭގެ ފަހުން މިވީ އަށްޑިހަ ވަރަކަށް އަހަރު އެގެ ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ ދިވެހި ދައުލަތުގެ އެކިއެކި ބޭނުންތަކަށެވެ. އެގޮތުން ސުލްތާން ހަސަން ނޫރައްދީނުގެ ރަސްކަމުގައި، 1942 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން 1947 ވަނަ އަހަރުގެ ނިޔަލަށް އެގޭގައި ވުޒާރަތުއް ދާހިލިއްޔާ، މަހްކަމަތުލް ދާހިލިއްޔާ، މަހްކަމަތުލް އަމަން އާއްމު އަދި ކާތިބުއްސިއްރުގެ އޮފީސް ހިންގި އެވެ. އޭގެ ފަހުން ދައުލަތުގެ ހަޒާނާ ވެސް އެގޭގައި ބެލެހެއްޓެވިއެވެ.
މުލީއާގެއަކީ ރާއްޖޭގެ ނޫސްވެރިކަމާވެސް ގުޅިފައިވާ މުހިއްމު ގަނޑުވަރެކެވެ. އެގޮތުން ވުޒާރަތުއް ދާހިލިއްޔާ އެތަނުގައި ހިންގަމުންދިޔަ ދުވަސްވަރަކީ ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރުކަމުން، ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން ޚަބަރާއި މަޢުލޫމާތު ފެތުރުމަށް "ސަރުކާރު ޚަބަރު"ގެ ނަމުގައި 5 ޖޫން 1943 ގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ނޫހެއްނެރެ، އެ މަސައްކަތްވެސް ކޮށްފައިވަނީ މުލީއާގޭގައެވެ.
އަހަރުތައް ފާއިތުވަމުންގޮސް 1953 ވަނަ އަހަރު ރަސްކަމުގެ ނިޒާމު އުވި، ދިވެހިރާއްޖެއަށް ޖުމްހޫރީވެރިކަމެއް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ތަޢާރަފުވުމާއެކު މުލީއާގެ ރިޔާސީ ގަނޑުވަރުގެގޮތުގައި ބޭނުންކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ. ނަމަވެސް ފުރަތަމަ ޖުމްހޫރިއްޔާ ދެމިއޮތީ ކުޑަދުވަސްކޮޅަކަށްކަމުން، މުހައްމަދު ފަރީދުގެ ރަސްކަމުގައި މުލީއާގެ ބޭނުންކުރައްވާފައިވަނީ ބޮޑުވަޒީރުގެ އޮފީސްކޮޅުގެ ގޮތުގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް 1970 ގެ އަހަރުތަކުގައި ވެރިކަމުގެ ނިޒާމަށް ގެނެވުނު ބަދަލުތަކާއެކު ދެވަނަ ޖުމްހޫރިއްޔާއެއް އުފެދި މުލީއާގެއަކީ ރިޔާސީ ގަނޑުވަރުގެގޮތުގައި އަނެއްކާވެސް ހަމަޖެހިގެންދިޔައެވެ. އެކަމަކު ރައީސް އިބްރާހިމް ނާސިރު އަމިއްލަގެކޮޅު ހ. ވެލާނާގާ ޒަމާނީ ފެންވަރަށް ބިނާކުރެއްވުމަށްޓަށްޓަކައި އެގެއިން ނުކުމެވަޑައިގެން ހުންނެވި ދުވަސްކޮޅު ފިޔަވައި ރައީސް ނާސިރު މުލީއާގޭގައި ދިރިއުޅުއްވާފައެއްނުވެއެވެ.
ނާސިރަށްފަހު، ރައީސް މައުމޫން އަބްދުލްގައްޔޫމް 1978 ގައި ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެން މުލީއާގޭގައި ފުރަތަމަ ދިރިއުޅުއްވި ނަމަވެސް ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުން ތީމުގެއަށް އެމަނިކުފާނު ބަދަލުވެވަޑައިގަތެވެ. ނަމަވެސް 1988 ގެ ނޮވެމްބަރުމަހު 3 ގައި މާލެއަށް ބާޣީން އަރައި ދިން އުދުވާނީ ހަމަލާއާ ގުޅިގެން ސިފައިންގޭގައި މަހެއްހާ ދުވަހު ހުންނެވުމަށްފަހު އަލުން މުލީއާގެ އަށް ދިރިއުޅުއްވުން ބަދަލުކުރެއްވިއެވެ. އެގެއިން ނުކުމެވަޑައިގަތީ މިހާރުގެ ފެންވަރަށް ރިޔާސީ ގަނޑުވަރު ބިނާކުރެއްވުމަށް ފަހު 1994 ގައެވެ. އަދި މިހާރުގެ ފެންވަރަށް ރައީސް އޮފީސް ބިނާކުރެއްވި ދުވަސްކޮޅު ރައީސް އޮފީސް މުލީއާގޭގައި ރައީސް މައުމޫން ހިންގެވިއެވެ.
އެއަށްފަހު 2008 ވަނަ އަހަރު އާ ގާނޫނު އަސާސީއާއެކު އުފެދުނު އިންތިގާލީ ސުޕްރީމް ކޯޓުގެ އޮފީސް މުލީއާގޭގައި ވަނީ ހިންގާފައެވެ. އަދި ހަމަ އެ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރުމަހު ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެންނެވި ރައީސް މުހައްމަދު ނަޝީދު ވަނީ ކުރީގެ ރިޔާސީ ގަނޑުވަރަށް ސުޕްރީމް ކޯޓް ބަދަލުކުރެއްވުމަށް ނިންމަވައި، 2012 ވަނަ އަހަރު އެމަނިކުފާނުގެ ވެރިކަން ބަދަލުވުމާ ހަމައަށް ރިޔާސީ ގަނޑުވަރުގެގޮތުގައި މުލީއާގޭގައި ދިރިއުޅުއްވާފައެވެ.
އެމަނިކުފާނަށް ފަހު ރައީސްކަމާ ހަވާލުވެވަޑައިގެންނެވި އޭރުގެ ނައިބް ރައީސް ޑރ. މުހައްމަދު ވަހީދު ދިރިއުޅުއްވީ މ. ހިލާލީގޭގައެވެ. ރައީސް ވަހީދުގެ ވެރިކަމުގައި މުލިއާގެ ބޭނުން ކުރެއްވީ ރައީސް ނަޝީދުގެ ވެރިކަން ނިމުނުގޮތް ބަލަން އެކުލަވައިލި ނެޝަނަލް އިންކުއަރީ ކޮމިޝަން (ކޯނީ) ގެ އިދާރާގެ ގޮތުގައެވެ. ވަހީދަށް ފަހު ރައީސްކަމަށް ވަޑައިގެންނެވި އަބްދުﷲ ޔާމީނުގެ ވެރިކަމުގައިވެސް މުލީއާގެ އަކީ ރިޔާސީ ގަނޑުވަރެވެ. ނަމަވެސް ރައީސް ޔާމީން ދިރިއުޅުއްވީ އަމިއްލަފުޅު ގެކޮޅުގައެވެ. މިހާރުގެ ރައީސް އިބްރާހީމް މުޙައްމަދު ޞާލިޙު މިދިޔަ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރު މަހު ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެންނެވުމަށް ފަހުގައި މުލީއާގެ ބޭނުންކުރައްވަމުން ގެންދަވަނީ ރިޔާސީ ގަނޑުވަރުގެގޮތުގައެވެ.
މުލީއާގޭގެ ތާރީޚުން އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ އެއްކަމަކީ ދިވެހިރާއްޖެއަށް ވަޑައިގެންނެވި ބޭރު ދައުލަތެއްގެ ފުރަތަމަ އިސްވެރިޔާ ކަމަށްވާ އިނގިރޭސި ރާނީ އެލިޒަބަތު ދޭއް 1972 ގައި ރާއްޖެ ވަޑައިގެން މާލޭގައި ހޭދަކުރެއްވި ކުޑަ ވަގުތުކޮޅުގެ ތެރޭގައި އަރާމުކުރައްވަން އެ ގޭގައި ހުންނެވުމެވެ. އަދި އެކަމަނާ އާއި ފިރިކަލުން ޑިއުކް އޮފް އެޑިންބަރާ ޕްރިންސް ފިލިޕްސްގެ ޝަރަފުގައި ދިވެހި ސަރުކާރުން ބޭއްވި ރަސްމީ ފަރިއްކޮޅުވެސް އޮތީ މުލީއާގޭގައެވެ. މީގެ އިތުރުން އިންޑިއާގެ ބޮޑުވަޒީރު ރަޖީވް ގާންދީއާއި، މެލޭޝިއާގެ ބޮޑުވަޒީރު ޑރ. މަހާތީރު މުހައްމަދާއި، ބަންގްލަދޭޝްގެ ރައީސް ހުސެއިން މުޙައްމަދު އިރުޝާދުފަދަ ބޭބޭފުޅުންނަށް މެހެމާންދާރީ އަދާކުރުމުގެ ކަންކަން މުލީއާގޭގައި ކުރިއަށްގެންގޮސްފައިވެއެވެ.
މުލީއާގޭއަށް ގަރުނެއް ވެގެންދާއިރު، އެ ގަނޑުވަރަށް އެކިފަހަރުމަތިން ބަދަލުތަކެއް ގެނެވުނު ނަމަވެސް މައިގެކޮޅުގެ ޑިޒައިނަށާއި ސްޓްރަކްޗަރއަށް ބަދަލެއްނައިސް ހުރުން ފިޔަވާ، މި ތާރީޚީ ތަރިކަ ޖީލުތަކަށް ދިގު ދެމިގެންދާނެހެން ދެމެހެއްޓުމަށްޓަކާ މާ ޙާއްސަ މަސައްކަތްތަކެއްކޮށްފައިވާކަން ތާރީޚުން އެނގެންނެތްކަން ހިތާމައާއެކު ފާހަގަކޮށްލަންޖެހެއެވެ.
މުލީއާގެ ހިމެނޭ ސަރަޙައްދަކީވެސް މުޅި ރާއްޖޭގެ ޤައުމިއްޔަތު ސިފަވެގެންދާފަދަ ތާރީޚީ ބިނާތައް ހިމެނޭ ސަރަހައްދަކަށްވެފައި، މާލެއަށް ޒިޔާރަތްކުރާ ފަތުރުވެރިންގެމެދުގައިވެސް ބޮޑު ޝަޢުގުވެރިކަމެއް އޮންނަ ސަރަޙައްދެއްކަމުން، މިފަދަ ޤައުމީ ތަރިކަތައް ރައްކާތެރިކަމާއެކު ދެމެހެއްޓުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. އެހެނީ ޤައުމީ މިފަދަ ކޮންމެ ތަރިކައަކީ އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ ދިވެއްސެއްގެ ޤައުމިއްޔަތުކަމާއި ގުޅިލާމެހިފައިވާ މުހިއްމު ބިނާތަކެކެވެ.