އިހު ދިވެހީން ދިވެހި ބިމުގައި ވަޒަންވެރިވެ ދިރިއުޅުނީ ދިވެހިބިމުން ލިބޭ ކާނާގެ ބާވަތްތަކުން ކެއިން ބުއިން ހަމަޖައްސައިގެންނެވެ. މީގެ ތެރެއިން އެއްބާވަތަކީ، ކަނޑުލެވެ.
ކަނޑޫފާތަކަކީ، ލޮނުފެން ކުޅިތަކާއި، އައްސޭރިފަށުގައި ހެދިފައި އޮންނަ ތަންތަނެވެ. ޓްރޮޕިކަލް އަދި ސަބް ޓްރޮޕިކަލް ޤައުމުތަކުގައިވެސް ކަނޑޫފާތައް ހެދިފައިވެއެވެ.
ދުނިޔޭގެ ދެބައި ހަމަ ރޮނގު، ނުވަތަ ހައްތު އިސްތިވާގައި ހިމެނޭ ޤައުމުތަކެކޭ އެއްފަދައިން ރާއްޖޭގައިވެސް ބޮޑެތި ކަނޑޫފާތައް ހެދިފައިވެއެވެ. އިބުރާހިމް މުހައްމަދު ލުޠުފީ ލިޔުއްވާފައިވާ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖޯގުރަފީގެ ވަނަވަރުގައި ވާގޮތުން ރާއްޖޭގެ އުތުރާއި ދެކުނުގައިވެސް ބޮޑެތި ކަނޑޫފާތައް ހެދިފައިވެއެވެ. އަދި މިކަނޑޫފާތަކަކީ ދިވެހިންގެ ކާނާގެ ޔަޤީންކަމަށް މުހިއްމު ތަންތަނަށް ވެފައި ވެއެވެ.
ރާއްޖޭގެ ކަނޑޫފާތަކުގައި، 13 ބާވަތެއްގެ ގަސްހުރެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ކަނޑުލާއި ރަނޑުލާއި ބޮޑުވަތްކާއި، ތަކަފައްޗާއި، ކުއްޅަވަކާއި، ކަހެރުވަކާއި، ބަރުގަސް ހިމެނެއެވެ.
ކުޅިފާތަކުގައި ހެދޭ ގަސްތަކުގެ ތެރެއިން ދިވެހިން ކައިބޮއެ އުޅުނީ ކަނޑުލާއި ރަނޑުލާއި ބޮޑުވަތްކާއި އަދި ކުއްޅަވަކެވެ.
ކަނޑުލަކީ ވަކި މޫސުމުކަށް އަޅާ އެއްޗެއް ކަމަށް ވުމުން ދިގުމުއްދަތަކަށް އެ ރައްކާކޮށް ބެހެއްޓޭނެގޮތްތައް އެވޭލާ ދިވެހިން ދަސްކޮށްފައި ވެއެވެ. ކަނޑޫ ފެނުގައި ކައްކައި ހިތި ފިލުވުމަށްފަހު އަލުން އެއަވީލައި ހިއްކައެވެ. މިގޮތުން 3 ނުވަތަ 4 އަހަރު ނުވަތަ އެއަށްވުރެ ވެސް ގިނަދުވަހަށް ކޮށާރުތަކުގައި ކަނޑޫ ރައްކާކޮށްފައި ބަހައްޓައެވެ.
ކަނޑޫ ހަރުވުމުން ބިނދެގެން ނުވަތަ ގަސްދޮށުން ހޮވައިގެން ގެނެސް އޭގެ ތޮށި މަށަނީ އެކަމަށް ޚާއްސަކޮށް ދިވެހިން ކުރިން ހަދައި އުޅުނު ވަޅިއަކުންނެވެ.
ކަނޑުލުގެ ބޭރު ތޮށި މެށުމަށްފަހު، އޭގެ ހިތިފިލުވުމަށްޓަކައި ހަތަރު ފަސްފަހަރު ފެނުގައި ކައްކައެވެ. މިގޮތުން ކަނޑޫމަޑުކުރުމަށް ފެނުގައި ކައްކާއިރު އެކައްކާ ކަންވާރެއްގެ ތެރެއަށް އަޅިބޮނޑިއެއް ލައެވެ.
މިގޮތުން ދިވެހިން ފެނުކައްކައިގެން ކަނޑޫކައި އުޅެނީ، ހުންޏާއި ގަރުދިޔަ އާއި މަސް ލައިގެންނެވެ. އަދި ރަހަ މީރު ކުރުމަށް ލުނބޯހުތާއި ރޯމިރުހާއި ނުވަތަ ލޮނު މިރުސް އެއްކޮށްގެން ދިވެހިން ކައިއުޅުނެވެ. މިހާރުވެސް އުތުރުގެ ބައެއް ރަށްރަށުގައި މީހުން ކަނޑޫ ކައިއުޅެއެވެ.
ފެނުކެއްކި ކަނޑޫ ހިއްކުމަށްފަހުގައި އެ ދައިމަތީގައި މުގުރައި ފުށަށް ހަދައިގެން ރޮށިގަނޑު ނުވަތަ ބޯކިބާވެސް އުތުރުގެ ރަށްރަށުގެ މީހުންތައްޔާރުކޮށް އުޅެއެވެ. ދިވެހިންގެ މައިގަނޑު ކެއުމުގެ ގޮތުގައި މިހާރު ހަނޑޫ ބޭނުން ކުރާ ގޮތަށް އިހު އެވޭލާ ދިވެހިން ބޭނުންކޮށް އުޅުނީ ކަނޑުލެވެ.
މީގެ އިތުރުން މެންގްރޫވްސް އެޕަލް ނުވަތަ ކުއްޅަވަކަކީވެސް ދިވެހިން ކެއިން ބުއިމަށް ބޭނުންކުރި އެއްޗެކެވެ. އާއްމުގޮތެއްގައި އިހުއްސުރެ ކުއްޅަވައް ބޭނުން ކުރީ ހުހަށް ކެއުމަށާއި ފަނި ގިރުމަށެވެ.
ކަނޑުލުގެ އިތުރުންވެސް ކުޅިފާތަކުން ލިބޭ ތަކެތީން ދިވެހިން ކައިބޮއެ އުޅުނެވެ. މިގޮތުން ކުޅިތަކުން ބޭންގު ހިފައިގެންނާއި، ޑިނގާ ނަގައިގެން އަދި ކުޅީކަކުނި ހިފައިގެން ކައިއުޅުނެވެ.
މިއަދުވެސް ރަށްފުށުގެ ކުދިން މުނިފޫހި ފިލުވައިލުމަށާއި އެކުވެރިންނާއެކު އުފާވެރިވަގުތުތަކެއް ހޭދަކުރުމަށް ކުޅިފާތަކުން ލިބޭތަކެތި ކައިބޮއެ އުޅެއެވެ.
ދުނިޔޭގައިވާ ލޮނުފެނުގެ ކުޅިތަކާއި އެތަންތަނުގައިވާ ދިރުންތަކަކީ، ކާނާގެ ޔަޤީންކަމަށް މުހިންމު ތަންތަނެވެ. ނަމަވެސް، އުމުރާނީ ތަރައްޤީގެ އެކި ބޭނުންތަކަށް ކުރެވުނު މަސައްކަތްތަކުން ރާއްޖޭގައިވެސް ކުރި އޮތް ބޮޑެތި ކަނޑޫފާތަކަށް ވަނީ ގެއްލުންތައް ލިބި އަދި ބައެއްތަންތަނުގެ ދިރުންތައް ވަނީ ނެތިގޮސްފައެވެ.